vrijdag 13 juli 2012

Shogun revisited

poort in Kyoto

Ik had al langer belangstelling voor de geschiedenis van Japan , en zowel mijn kandidaats- al doctoraalscriptie gingen  over de rol die de Nederlandse factorij Dejima speelde in de uitwisseling van kennis tussen Japan en het Westen in de 17e en 18e eeuw.
In 1977 kocht ik de roman Shogun Bijna 1200 pagina’s bloed, sex, romantiek, intriges en filosofie. En dan als de roman op zijn laatste benen loopt gaat het hart van de archivaris sneller kloppen. 
Ik citeer : ‘Toranaga waited silently until Kawanabi had written the order, then he signed it and made it legal with his chop. This was a small square piece of ivory with his name carved in one end. He pressed the chop against the almost solid scarlet ink, then onto the bottom of the rice paper. The imprint was perfect. "Thank you, Kawanabi-san, date it yesterday. That's all for the moment."
"Please excuse me but you'll need five more copies, Sire, to make your succession inviolate: one for Lord Sudara, one for the Council of Regents, one for the House of Records, one for your personal files, and one for the archives."
"Do them at once. And give me an extra copy."’
NB. Chop is een zegelstempel. Ook nu nog signeren Japanners met een stempel, dat als handtekening dient. Zo’n stempel moet door de overheid worden goedgekeurd en gewaarmerkt.


Japans kasteel
Shogun is gebaseerd op de historische figuur van Will Adams, loods van "De Liefde". Adams bleef 20 jaar tot aan zijn dood in Japan 
In een notendop gaat de roman over de inburgering tegen wil en dank van Blackthorne loods van het VOC schip "de Erasmus" gestrand op de Japanse kust in 1600. Hij raakt betrokken in bloedige machtsstrijd tussen rivaliserende Japanse edelen.  De roman bestrijkt een periode van 6 maanden, waarin Blackthorne  met vallen en opstaan leert integreren in een vreemde cultuur, deels om te overleven, deels uit toenemende overtuiging. Hij maakt een mentale gang van totale afwijzing naar acceptatie. 
In feite beschrijft Clavell hiermee een weg die hij zelf heeft afgelegd.
Clavell was namelijk in de Tweede Wereldoorlog als jonge militair krijgsgevangen genomen door de Japanners. Hij zat eerst in een kamp op Java en werd later overgebracht naar de
Changi prison in Singapore. Daar kreeg hij het zwaar te verduren. De overlevingskansen waren minder dan 10%. In de gevangenis werd Clavell geconfronteerd met alle aspecten van het menselijke gedrag en culturele conflicten. Na de oorlog evolueerde zijn aanvankelijke haat en afwijzing naar begrip en respect voor Japan 
Clavell liet zich door inspireren door historische personages zoals Will Adams en Tokugawa Ieyasu en de gebeurtenissen in 1600, maar heeft de hoofdpersonen andere namen gegeven om zo meer literaire vrijheid te hebben.
In 1980 zag ik de televisieserie Shogun. De filmversie heeft bij mij geen diepe indruk nagelaten. Interessanter is “The Making of Shogun.” het boek over de filmproduktie, en met name het hoofdstuk over de botsing der filmculturen (Hollywood vs Toho), een soort 20e eeuwse Shogun revisited, alleen zonder bloed en martelingen.


 Shogun was zo populair (ruim 7 miljoen exemplaren wereldwijd verkocht) dat een aantal Japanologen in 1980 een wetenschappelijke studie wijdden aan de roman. In “Learning from Shogun” wordt Clavell’s werk liefdevol gefileerd en geanalyseerd op context, historische (on)juistheden, anachronismen, taalgebruik enz., enz.


Na mijn Japanreis dit voorjaar heb ik het boek weer herlezen, en ik vond het net zo boeiend als 30 jaar geleden.

de gevreesde samurai

dinsdag 10 juli 2012

Familiegeschiedenis : "De halve Japanner"

In mijn jeugd hoorde ik van mijn Surinaamse familie dat mijn betovergrootvader  William Henri Karel Nielo (1830-1892):  een “halve Japanner” was. Wat spannend, voorouders uit Japan.

William Henri Karel Nielo,
1830-1892


Door dit verhaal kreeg ik belangstelling voor de geschiedenis van Japan, echter hoe meer ik te weten kwam, hoe onwaarschijnlijker werd de Japanse afstamming van mijn betovergrootvader.
De feiten op een rijtje:
In 1542 kwamen de Portugezen als eerste Europeanen in Japan. De Japanners waren toen niet afkerig van contacten met de Europeanen. Handel was in het voordeel van beiden. Er werden zelfs Japanners op reis naar Europa gestuurd
Aan het eind van de 16e eeuw raakte het hoge Japanse gezag echter steeds minder gecharmeerd van het christendom. Nog geen honderd jaar na de eerste contacten. Uiteindelijk werden in 1639 de laatste vreemdelingen het land uitgegooid, en werd het Japanners verboden om naar het buitenland te reizen. 
Niet alleen moesten alle vreemdelingen het land verlaten, maar ook de Japanners die een vreemde vader hadden. Toen de afsluiting werd afgekondigd verbleven enige duizenden Japanners buiten Japan, onder andere in andere Aziatische havensteden, op de Philippijnen en zelfs tot in Mexico.
 Alleen de VOC kreeg in 1641 een kleine handelspost in Nagasaki op het eiland Dejima  toegewezen. Westerse vrouwen mochten daar niet wonen. Nu waren de Japanners geen onmensen en ze gunden de smachtende VOC dienaren het gezelschap van speciaal daarvoor uitgezochte courtisanes
Kinderen die uit deze relaties werden geboren mochten Japan niet verlaten. Overigens hadden ook de Chinezen hadden een handelspost in Nagasaki.
In de periode tussen 1639-1853 gebeurde het wel eens dat een Japanse kustvaarder of visser door een storm naar andere kusten werd gedreven. Terug naar huis was geen optie, want dan wachtte de doodstraf.
In 1853 werd Japan gedwongen zijn havens te openen. 
Al gauw gingen mannen uit den vreemde relaties aan met Japanse vrouwen, maar de kinderen die uit deze relaties voortkwamen werden als Japanners beschouwd en mochten niet met hun vaders mee naar het buitenland. Pas in de laatste decennia van de 19e eeuw mochten westerlingen hun Japanse kinderen mee het land uit nemen. 

Nielo was  geboren in 1830 en in deze jaren was Japan nog hermetisch afgesloten voor westerlingen, met uitzondering van de Nederlandse handelspost op Dejima 

Het is duidelijk dat mijn betovergrootvader in 1830 geen Japanse moeder kon hebben gehad.
De vraag is nu hoe het verhaal in de wereld van mijn familie kwam. Door zijn exotisch uiterlijk vond men waarschijnlijk dat hij iets “Japans” over zich had. Uiteindelijk zal moeizaam archiefonderzoek licht moeten werpen op de herkomst van William Henri Karel Nielo. Maar wie weet of er toch niet ergens in een veel vroegere tijd, zo tussen 1639-1800 genen van een verdwaalde zoon van de Rijzende Zon bij een voorouder zijn binnengesmokkeld! Niets is onmogelijk:-)


maandag 2 juli 2012

De straat van Shimonoseki


Tijdens mijn reis door Japan passeerden we met de trein de stad Shimonoseki, waar grote bruggen de smalle zeestraat tussen de eilanden Honshu en Kyushu overspannen. 

De straat van Shimonoseki  in 2012 (Google Maps)

De straat van Shimonoseki in 1864
Uit: De Casembroot , De Medusa in de wateren van Japan, in 1863 en 1864, 
Familiearchief Bosch van Rosenthal

Deze zeeëngte vormt de westelijke toegang vanuit de Japanse Zee tot de Japanse binnenzee. 


De Japanse Binnenzee,
Uit: De Casembroot , De Medusa in de wateren van Japan, in 1863 en 1864, 
Familiearchief Bosch van Rosenthal

In 1863-1864 blokkeerden opstandige edelen in de regio deze toegang en beschoten westerse schepen. 
Ze waren tegen de toenemende westerse invloeden in het land sinds de door de VS afgedwongen openstelling in 1853. 
Nederlandse marineschepen namen deel aan een internationale actie in Japanse wateren, samen met Amerikaanse, Engelse en Franse schepen om de opstand te bedwingen.

Het Nederlandse marineschip De Medusa
Uit: De Casembroot , De Medusa in de wateren van Japan, in 1863 en 1864, 
Familiearchief Bosch van Rosenthal

Men vindt in  de familiearchieven Brantsen en Bosch van Rosenthal verslagen van deze vloot acties, evenals kaarten die toentertijd werden gemaakt. Uit deze families namen de marineofficieren Jhr.Th.L. Brantsen. en W.C.A Ziegenhirt van Rosenthal deel aan de zeeoorlog bij Shimonoseki


De oostelijke toegang tot de Japanse Binnenzee,
Uit: De Casembroot , De Medusa in de wateren van Japan, in 1863 en 1864, 
Familiearchief Bosch van Rosenthal

Vloot posities in de Japanse Binnenzee
Uit: De Casembroot , De Medusa in de wateren van Japan, in 1863 en 1864, 
Familiearchief Bosch van Rosenthal

Bijlage bij The Japan Herald,
een engelstalige krant uitgegeven in Yokohama
Familiearchief Bosch van Rosenthal

Bijlage bij The Japan Herald,
een engelstalige krant uitgegeven in Yokohama
Familiearchief Bosch van Rosenthal